Antykwariat to sklep oferujący unikatowe przedmioty, często o wartości historycznej. Najczęściej możemy spotkać antykwariaty sprzedające używane książki, stare mapy, obrazy, rzeźby czy meble. Jednak przedmiotem sprzedaży może być każda rzecz, która wzbudza zainteresowanie wśród pasjonatów szeroko pojętej kultury i sztuki. Antykwariaty na ogół prowadzą zarówno sprzedaż, jak i skup przedmiotów.
Co to jest antykwariat?
Nazwa “antykwariat” pochodzi od łacińskiego słowa antiquarius, co można przetłumaczyć jako “zajmujący się starożytnością”. Wyjaśnia to istotę działalności tego typu przedsięwzięcia handlowego. Polega ona na sprzedaży przedmiotów starych, trudno dostępnych, a cennych ze względu na unikatowość i walory artystyczne. Pojawienie się antykwariatu, jako sklepu o takim charakterze to w przybliżeniu wiek XVI. Bogatsze warstwy społeczeństwa Holandii czy Włoch zaglądają do antykwariatów, aby nabywać przedmioty, które cieszą oko, są rzadkim dobrem, a czasem także niezłą inwestycją. Moda na antykwariaty dociera także do Anglii i Francji, a w XIX wieku upowszechniają się także w Polsce. Do lat 90-tych w naszym kraju rynek antyków jest monopolem państwa i takich firm jak Desa (Dzieła Sztuki i Antyki). Firma powstała w latach 50-tych XX wieku, a dwie dekady później posiadała prawie 60 galerii i antykwariatów w całej Polsce. Stała się marką utożsamioną nie tyle z samymi dziełami sztuki i antykami, ile z luksusem. Zmiana ustrojowa sprawiła, że na polskim rynku pojawiły się prywatne firmy, a sama Desa została także sprywatyzowana.
Czym są antyki?
Antyk, jako towar, będący przedmiotem sprzedaży, to przedmiot niekoniecznie pochodzący ze starożytności, ale raczej twór sztuki dawnej, cenny ze względu na swoją historię pochodzenia, twórcę czy jakość wykonania. Powszechnie “antykiem” określa się cenne przedmioty zabytkowe: meble, obrazy, książki pisane ręcznie oraz przedmioty codziennego użytku.
Nie każdy stary przedmiot jest jednak antykiem. Musi spełniać określone warunki, współcześnie zdefiniowane w systemie prawnym wielu krajów. Głównym kryterium wydaje się jednak przede wszystkim rzeczywiście wiek przedmiotu. W Polsce uważa się za antyk przedmioty mające więcej niż 100 lat, posiadające wartość użytkową i zabytkową.
Antykwariat to sklep sprzedający unikatowe przedmioty, często o wartości historycznej. Najczęściej antykwariaty oferują używane książki, stare mapy, obrazy, rzeźby czy meble. Przedmiotem handlu może być wszystko, co wzbudza zainteresowanie wśród pasjonatów szeroko pojętej kultury i sztuki. Antykwariaty prowadzą zwykle także skup przedmiotów.
Antykwariaty współczesne
Rynek w Polsce można podzielić na dwa segmenty. Do pierwszego należą firmy sprzedające antyki, które pasują do definicji prawnych, a dodatkowo posiadają stosowne certyfikaty, świadczące o ich wieku, pochodzeniu, i co ważne, oryginalności. Wystawiane są na podstawie regulacji tworzonych przez stowarzyszenia, które grupują przedstawicieli branży antykwarycznej. W Polsce od 1997 roku działa Stowarzyszenie Antykwarystów i Marszandów Polskich (SAiMP), które jest członkiem Międzynarodowej Unii Antykwarycznej CINOA (Confédération Internationale des Négotiants en Oevres d’Art.) zrzeszającej antykwariuszy i marszandów z całego świata. Efektem są kodeksy postępowania, regulujące proces sprzedaży czy ekspertyzy antyków.
Istotną rolę w procesie wyceny i obrotu antykami odgrywają eksperci. Jeśli chodzi o polski rynek antyków, w tym także starodruków (wydawnictw wydanych sprzed co najmniej 1800 r.), wyceną takich przedmiotów zajmują się osoby posiadające wykształcenie z zakresu historii sztuki, ale także rzeczoznawcy majątkowi, antykwariusze czy doświadczeni pracownicy domów aukcyjnych. Zlecona wycena jest efektem zaufania do osoby, której prestiż buduje dorobek naukowy lub członkostwo w dobrowolnych stowarzyszeniach związanych z rynkiem sztuki. Osoby takie pełnią często także funkcję biegłego sądowego, który uzyskuje stosowne prawa do ekspertyz specjalistycznych w ramach przeprowadzanych procesów sądowych. Sprzedaż antyków odbywa się zarówno poprzez antykwariaty, galerie, jak i domy aukcyjne.
Drugim segmentem rynku antykwarycznego w Polsce jest sprzedaż poprzez prywatne sklepy, które oferują przedmioty używane, czasem określane jako antyki, ale jedynie w rozumieniu potocznym. Ich cena to często efekt bezpośrednich pertraktacji pomiędzy sprzedającym a klientem. W ofercie znajdują się zazwyczaj przedmioty używane, jednak o znacznie niższej wartości. Nie można im jednak odmówić walorów historycznych czy estetycznych. W tej kategorii szczególną popularnością cieszą się antykwariaty, które sprzedają używane książki. W ich ofercie zdecydowaną większość stanowią książki wydane po okresie powojennym.
Co to jest antykwariat książkowy? Sprzedaż książek używanych w antykwariatach
Ofertę prywatnych antykwariatów z książkami, stanowią zazwyczaj pozycje zaliczane do kategorii tzw. literatury popularnej. Beletrystyka, podręczniki, poradniki, wydawnictwa encyklopedyczne są podstawą sprzedaży. Niektóre sklepy zawężają profil sprzedaży. Np. co to jest antykwariat naukowy? Taki sklep sprzedaje wyłącznie m.in. podręczniki akademickie, prace naukowe opublikowane w formie książki czy też względnie tytuły z kręgu literatury popularnonaukowej. To strategia polegająca na zagospodarowaniu niszy i klienta poszukującego bardzo konkretnych wydawnictw. Innym przykładem takich działań jest antykwariat oferujący na sprzedaż książki po angielsku lub w innym popularnym języku.
Antykwariaty oferują również książki stosunkowo niedawno opublikowane, wśród których kolekcjonerzy mogą nabyć tytuły wydane w małych nakładach, pierwsze edycje kultowych powieści czy też nowości, których szybko zniknęły z rynku. Formą hybrydową, jest wprowadzenie podwójnej funkcjonalności, gdzie obok sprzedaży książek używanych pojawiają się nowe, a antykwariat staje się także księgarnią. Antykwariaty zdobywają książki skupując je od osób prywatnych, instytucji takich jak biblioteki, czy też innych antykwariatów, które kończą swoją działalność. Osoby prywatne odpowiadają zazwyczaj na ogłoszenia dotyczące skupu książek używanych, które są najczęstszą formą powiększania oferty sprzedażowej. W przypadku dużych ilości książek, wycena odbywa się na zasadzie odkupu całości zbioru w uśrednionej cenie za pojedynczą książkę, która gwarantuje antykwariatowi atrakcyjną cenę dalszej sprzedaży. Tylko wyjątkowo rzadkie tytuły są przedmiotem indywidualnych pertraktacji. Praktyką jest skup książek z dojazdem do klienta. Klient może skorzystać z także z usługi skupu książek online, gdzie poprzez formularze, dokona szybkiej wyceny swoich zbiorów. Opinie na temat skupu online czy bezpośrednio w antykwariacie są wśród klientów mocno zróżnicowane. Wielu z nich oczekuje dość pokaźnych kwot. Cena starej książki nie zawsze będzie wysoka wbrew oczekiwaniom sprzedającego. Przedwojenne książki mogą okazać się tańsze niż popularna w antykwariatach seria z tygrysem.
Formy sprzedaży książek używanych w antykwariatach
Sprzedaż książek w Polsce odbywa się poprzez sklepy stacjonarne, firmowe sklepy online oraz popularne serwisy sprzedażowe. Każda z tych form posiada zalety i minusy. Własna siedziba to zazwyczaj koszty dodatkowe dla antykwariatu jak czynsz czy media. Ich wysokość zależy w dużym stopniu od lokalizacji, która przekłada się na wysokość sprzedaży. Przy wyborze adresu warto wziąć pod uwagę wielkość miasta i jego specyfikę (np. czy jest to ośrodek akademicki), odległość od centrum, łatwość dojazdu czy przestrzeń na ekspozycję zbiorów. Antykwariat w śródmieściu Warszawy będzie zapewne atrakcyjniejszym miejscem sprzedaży niż podobny antykwariat na Bemowie, Bielanach czy Grochowie. Sklep online to na początku wydatki związane z zakupem odpowiedniego oprogramowania, hostingu oraz usług pozycjonowania sklepu. To często mozolna praca związana z kontrolą systemu wysyłek i pakowania książek. Wielkie platformy sprzedażowe oferują coraz częściej usługę fulfillmentu, która polega na przejęciu procesu magazynowania, pakowania i dystrybucji od antykwariatu, jednak wiąże się to z systemem prowizji i opłat, które dla małych antykwariatów mogą, zwłaszcza na początku istnienia, być kosztami zbyt wysokimi. A co to jest antykwariat uliczny? Choć pojęcie to czasem spotykane, to nie jest to oficjalna forma działalności. W okresie wiosenno-letnim na ulicach miast pojawia się bukinista, czyli osoba prowadząca antykwariat pod chmurką. Sprzedaż uliczna jest dobrą formą sprzedaży w miejscach tłumnie odwiedzanych przez turystów. Wydaje bardzo tanim sposobem sprzedaży, ale obarczonym wadą tymczasowości.
Konkurencją dla antykwariatów, zarówno stacjonarnych jak prowadzących sprzedaż czy skup online, są hurtownie książek używanych, oferujące sprzedaż i skup książki, lecz na kilogramy. Wydawnictwa są masowo skupowane od upadających antykwariatów, bibliotek lub osób chcących się po prostu pozbyć zalegających książek. Są one segregowane, pakowane w kartony (ok. 50 sztuk w pudełku), i na wagę sprzedawane klientowi, bez możliwości obejrzenia zakupionego księgozbioru. Odbiorcą są osoby, które za niewielkie pieniądze nabywają ogromne ilości książek, licząc, że pewien procent okaże się na tyle, interesujący, że zakup w ciemno, zwróci się z nawiązką. Ta forma sprzedaży książek stała się szczególnie popularna w okresie pandemii covidowej, gdy sklepy stacjonarne w wielu branżach przeżywały ogromny kryzys, związany z ograniczeniami przebywania w strefie publicznej. Ten rodzaj sprzedaży wydaje się dość odległy od sprzedaży typowo antykwarycznej – stacjonarnej czy online, gdzie książka jest traktowane indywidualnie, a klient ma okazję dokonać świadomego zakupu.